We zijn te laat voor een afspraak, we gooien terwijl we in de auto zitten en onverwachts moeten remmen vanwege file per ongeluk koffie over ons heen en op de achterbank hebben we een moe en jengelend kind zitten.. Stress!!!
Iedereen kent het begrip stress en bijna iedereen weet ook wel wat het betekent. Stress is globaal gezien te omschrijven als: ‘omstandigheden die de meeste mensen stressvol zouden vinden’. Maar… die definitie kan eigenlijk wel een stuk beter omschreven worden want vanuit biologisch oogpunt is stress een reactie op een bedreigende situatie. Maar wat zien wij dan als bedreiging? Dit is ontzettend persoonlijk. Of je iets als stressvol ervaart, hangt samen met de vraag hoe je een situatie inschat en of je dit als schadelijk en/of bedreigend ervaart. Tevens hoort daar ook nog bij of je beschikt over de middelen om met een dergelijke situatie om te gaan.
Fight or flight
Ons brein kent twee systemen en zonder dat ik daar al te veel over zal uitweiden, wil ik het kort aanstippen. We hebben een sympathisch zenuwstelsel, welke zorgt voor de “vecht- of vluchtreactie” en dat stoomt ons lichaam klaar voor actie. We hebben ook nog een tweede systeem en dat is de hypofyse. Dit is een klein kliertje onder in ons brein en dit kliertje zorgt ervoor dat onze bijnieren cortisol gaan produceren. Cortisol is een stresshormoon en is wel degelijk erg nuttig en belangrijk voor het lichaam ondanks zijn slechte naam. Cortisol zorgt ervoor dat de bloedsuikerspiegel stijgt en de stofwisseling iets harder gaat werken met als gevolg dat er meer energie vrij komt om zo dus beter met een stressvolle situatie om te gaan.
Stress gerelateerde ziektes
Doordat beide stress systemen nuttig zijn en we daardoor in noodsituaties adequaat kunnen handelen kunnen we bijvoorbeeld door ons bewustzijn reageren op bedreigingen met een psychische aard. Alleen is dat een goede ontwikkeling? Stress gerelateerde ziektes ontstaan voornamelijk doordat we zo vaak een fysiologisch systeem activeren dat geëvolueerd is om te reageren op acute fysieke noodsituaties. Wij schakelen het daarentegen maanden achter elkaar in, wanneer we piekeren over hypotheken, relaties en promoties.
Onderzoek laat zien dat de relatie tussen stress en het immuunsysteem een patroon heeft. Lijkt een stressfactor op de acute vecht- of vluchtsituaties waarmee onze evolutionaire voorouders werden geconfronteerd, dan versterkt de stressreactie het immuunsysteem als voorbereiding op mogelijke verwondingen en infecties. Maar hoe meer de stressreactie chronisch wordt geactiveerd, hoe harder ons immuunsysteem juist achteruit holt.
Cortisol
Zoals eerder aangegeven regelt het stresshormoon cortisol dat er meer energie vrijkomt. Is het cortisolniveau chronisch verhoogd, dan beknibbelt ons lichaam op het onderhoud aan het immuunsysteem met als gevolg dat we op den duur kwetsbaarder worden voor ziektes. Tevens kan dit schadelijk zijn voor hart en bloedvaten en stress laat ook schade achter in het brein. Wie flink gestrest is, ziet bijna overal dreiging in.
Waarom schiet de ene persoon snel in de stress en de ander helemaal niet?
Extreme of chronische stress tijdens de eerste vier levensjaren maakt mensen kwetsbaar voor latere stressoren. Stressvolle ervaringen die uitdagend zijn maar niet overweldigend, maken kinderen later juist weerbaarder. Volwassenen lijken beter te kunnen omgaan met het verlies van hun partner, ziekte en ongelukken, wanneer ze als kind stress hebben ervaren en wisten te hanteren.
Vrouwen versus mannen
Vrouwen en mannen reageren anders op stress. Die verschillende reacties brengen elk hun eigen problemen en ziektes met zich mee. Mannen reageren doorgaans met een acute, heftige stressreactie, wat kan ontsporen in onder meer agressie en hoge bloeddruk. Het vrouwelijk geslachtshormoon oestrogeen tempert aan de ene kant de stressreactie, maar maakt helaas ook dat ze langer aanhoudt. In combinatie met hardnekkige activatie van de cingulate cortex, en het bijbehorende gepieker, lopen vrouwen meer kans op onder meer depressies.
Effect van stress op het lichaam
Een belangrijke les die uit onderzoek valt te trekken is dat het effect van stress op lichaam en brein sterk afhangt van hoe we met die stress omgaan, onze ‘coping strategie’.
Grofweg zijn er twee categorieën coping strategieën: probleemgerichte of actieve coping, en emotiegerichte of defensieve coping.
Bij de eerste vorm pakken we direct het probleem aan: draait de buurman harde muziek? Dan gaan we meteen aanbellen. Onder de tweede vorm vallen strategieën als vermijden (ik ga de deur uit), ontkennen (ik hoor geen harde muziek), en pogingen om onze emoties te beïnvloeden (best leuke muziek eigenlijk, zo erg is het niet).
Mensen die problemen zeer actief te lijf gaan, vertonen nauwelijks een stressreactie. Defensieve coping, vooral wanneer die bestaat uit vermijden, ontkennen, of het onderdrukken van emoties, leidt juist tot een grote en langdurige stressreactie.
Naast een actieve aanpak is het raadzaam om steun te zoeken bij vrienden, familie of collega’s. Sociale steun leidt zowel tot een lager cortisolniveau als tot minder angst.